Fundament jest podstawowym elementem konstrukcyjnym budowli. Jego zadaniem jest przekazanie obciążeń z budowli na podłoże gruntowe w taki sposób, aby cały układ konstrukcyjny budynku był stateczny.
Fundamenty klasyfikuje się ze względu na sposób wykonania, zastosowany do ich budowy materiał oraz na rodzaj współpracy z podłożem gruntowym. Biorąc pod uwagę ten ostatni czynnik, fundamenty dzieli się na bezpośrednie i pośrednie. Fundamenty bezpośrednie przekazują obciążenie budowli na podłoże gruntowe przez dolną powierzchnię, zwaną podstawą fundamentu. Fundamenty bezpośrednie występują w postaci stóp i ław fundamentowych. Są posadowione bezpośrednio na gruncie nośnym lub na wcześniej przygotowanej warstwie chudego betonu, żwiru lub piasku, którą stosuje się, celem wzmocnienia gruntu. Fundamenty bezpośrednie są zwykle fundamentami płytkimi, ponieważ są oparte na warstwie nośnej występującej na głębokości, nie przekraczającej zazwyczaj 4 - 5 m. Fundamenty te wykonuje się najczęściej w otwartym wykopie bez konieczności stosowania specjalnych wzmocnień i technologii.
Jeśli warstwa nośna gruntu występuje na dużej głębokości wówczas konieczne jest wykonanie fundamentów głębokich. Wykonuje się je w głębokich, odwodnionych wykopach jako fundamenty bezpośrednie, częściej jednak stosuje się fundamentowanie pośrednie. Fundamenty pośrednie przekazują obciążenie z budowli za pośrednictwem dodatkowych elementów konstrukcyjnych wprowadzonych do gruntu lub w nim uformowanych.
Fundamenty bezpośrednie
Stopy fundamentowe konstruuje się na mocnym gruncie jako fundament pod pojedyncze słupy, których rozstaw jest większy niż 4-5 m. Wykonuje się je z kamienia, cegły lub zbrojonego betonu. Obecnie często znajdują zastosowanie stopy prefabrykowane w całości lub składane z kilku elementów.
Małe stopy obciążone osiowo projektuje się jako kwadratowe, stopy obciążone mimośrodowo projektuje się jako prostokątne. Przy większych polach powierzchni podstawy stosuje się przekrój schodkowy, uzyskując w ten sposób oszczędność materiału. Stopom o bardzo dużych wymiarach nadaje się kształt wieloboczny a w przekroju pionowym mają one kształt prostokątny, schodkowy lub trapezowy. Stopy dla budynków jednorodzinnych zbroi się zwykle w warstwie dolnej siatką z prętów stalowych. Ilość i rodzaj potrzebnego zbrojenia określa projektant budynku.
Ławy fundamentowe stanowią fundamenty pod ściany budynków. W budynkach murowanych o 3 - 4 kondygnacjach, posadowionych powyżej wody gruntowej na jednolitym gruncie nośnym, ławy fundamentowe mogą być wykonane z cegieł. Jeśli jednak z obliczeń wypada znaczna szerokość fundamentu ceglanego, wymagająca więcej niż 4 odsadzek, lub spód fundamentu znajduje się poniżej poziomu wody gruntowej, wówczas ławy wykonuje się z betonu lub betonu zbrojonego. Ławy żelbetowe stosuje się na gruntach słabych, gdy zachodzi niebezpieczeństwo nierównomiernego osiadania budynku, przy dużych obciążeniach fundamentu i ograniczonej wysokości ławy oraz pod rzędy słupów w przypadku, gdy rozstaw słupów jest niewielki.
W budownictwie jednorodzinnym najczęściej stosuje się ławy żelbetowe zbrojone podłużnie 4 prętami stalowymi o średnicy 10 - 14mm. Pręty zbrojeniowe łączy się strzemionami o średnicy 4,5 - 6 mm, rozstawionymi co 25 - 30cm. Grubość otuliny betonowej dla prętów zbrojeniowych przyjmuje się równą 5cm gdy pod ławą wykonana jest warstwa chudego betonu klasy 7,5 o grubości co najmniej 10cm. Gdy brak jest podkładu z chudego betonu grubość otuliny zbrojenia wynosi 7cm.
W budynkach o konstrukcji szkieletowej, posadowionych na słabych gruntach, pod szeregiem słupów nośnych projektuje się często ruszt fundamentowy powstały z krzyżujących się ław. Ma on na celu zwiększenie sztywności fundamentu i zapewnienie równomiernego osiadania budynku.
Znaczną sztywność fundamentu uzyskuje się także konstruując płyty fundamentowe. Projektuje się je wówczas, gdy z obliczeń konstrukcyjnych ogólna powierzchnia ław lub stóp wypada tak duża, że opłacalne jest połączenie ich w jedną całość tworzącą jednolitą płytę. Płyty fundamentowe są dobrym rozwiązaniem w przypadku, gdy grunt pod budynkiem jest niejednorodny a także, gdy podziemia budynku znajdują się poniżej zwierciadła wody gruntowej i konieczne jest wykonanie izolacji wodoszczelnej w części podziemnej. Konstrukcja płyt fundamentowych zależy od nacisku podłoża i może mieć formę płyty o jednakowej grubości lub płyty użebrowanej.
Skrzynie fundamentowe projektuje się najczęściej pod budynki wysokie. Konstrukcja tych fundamentów przypomina monolityczną skrzynię zbudowaną z żelbetowych ścian podłużnych i poprzecznych, zwieńczonych u góry i u dołu żelbetowymi płytami. Ten rodzaj fundamentów cechuje się bardzo dużą sztywnością toteż stosuje się go również do posadowienia budynków na terenach szkód górniczych.
Głębokość posadowienia fundamentów bezpośrednich przyjmuje się poniżej głębokości przemarzania gruntu, określonej w normie budowlanej PN-81/B-03020. W zachodniej Polsce głębokość przemarzania przyjmuje się równą 80cm, w Polsce centralnej i wschodniej 1,0m. Dla obszarów górskich i na Mazurach głębokość ta wynosi 1,2m a na Pojezierzu Suwalskim nawet 1,4m. Fundament posadowiony zbyt płytko – powyżej granicy przemarzania może być zimą nierównomiernie podnoszony w wyniku zamarzania wody w gruncie, co spowoduje pękanie ław fundamentowych.
Fundamenty pośrednie
Jeśli w poziomie posadowienia znajduje się grunt nie nadający się do posadowienia bezpośredniego stosuje się fundamentowanie pośrednie. W grupie fundamentów pośrednich wyróżnia się fundamenty podparte, sięgające nośnej warstwy gruntu i fundamenty zawieszone w słabym gruncie, utrzymujące się dzięki tarciu gruntu o ścianki boczne fundamentu. Z fundamentów tego rodzaju najczęściej są stosowane pale i studnie.
Pale dzielimy na normalne, stojące i zawieszone. Pale normalne to takie, których nośność w równym stopniu zależy od oporu gruntu pod ostrzem i od oporu tarcia wzdłuż pobocznicy pala. W palach stojących nośność zależy od oporu pod ostrzem pala, natomiast w palach zawieszonych nośność zależy głównie od oporu tarcia gruntu wzdłuż pobocznicy pala. Pale mogą być wykonane z drewna i stali, jednak najczęściej stosowane w praktyce są pale betonowe i żelbetowe.
Studnie opuszczone są formą posadowienia pośredniego, stosowaną w przypadkach, gdy grunt nośny zalega głęboko, na fundament działają znaczne obciążenia poziome i dodatkowo pomieszczenia podziemne mają spełniać rolę użytkową. Studnia opuszczana jest to ciężka, żelbetowa skrzynia, zagłębiająca się pod wpływem własnego ciężaru w wyniku stopniowego wybierania gruntu ze środka i usuwania go na zewnątrz. Studnie mogą być jednokomorowe o przekroju kolistym lub wielokomorowe o przekroju kwadratowym, bądź prostokątnym.