W miejscach gdzie niedostateczna przepuszczalność gruntu lub wysoki poziom wód gruntowych uniemożliwiają zastosowanie drenażu rozsączajacego stosuje się alternatywne metody doczyszczania ścieków.
Jedną ze stosowanych metod doczyszczania, jest filtr piaskowo-żwirowy o przepływie pionowym. Od drenażu rozsączającego różni się tym, że dreny układa się pod warstwa piasku w dodatkowej warstwie żwiru usypanego na nieprzepuszczalnej folii. Filtr piaskowo-żwirowy stwarza lepsze warunki do oczyszczania ścieków i zajmuje mniej miejsca w porównaniu z drenażem rozsączającym.
Nieco inaczej działa filtr piaskowo-żwirowy o przepływie poziomym. Warstwę filtracyjną umieszczoną w uszczelnionym folią wykopie stanowi leżąca na dnie warstwa żwiru i kolejne warstwy piasku o coraz drobniejszej frakcji. W tak zbudowanym filtrze piaskowym, wstępnie oczyszczone ścieki są doczyszczane, a następnie za pomocą drenów odprowadzane do odbiornika.
Filtr piaskowy poziomy
Kolejną metodą doczyszczania jest doczyszczanie ścieków na złożu biologicznym. W systemie tym ścieki podczyszczone w osadniku gnilnym są kierowane do zbiornika, w którym umieszczone jest złoże biologiczne. W zbiorniku tym następuje zasadniczy proces tlenowego doczyszczania, polegający na absorpcji zanieczyszczeń organicznych zawartych w ściekach przez błonę biologiczną, która w wyniku reakcji biochemicznych powoduje ich mineralizację. Ścieki wypływające ze złoża mogą być zanieczyszczone kawałkami błony biologicznej, stąd wynika konieczność zastosowania osadników wtórnych przed skierowaniem ścieków do odbiornika. Zaletą złóż biologicznych jest niewielka ilość miejsca potrzebnego do ich instalacji oraz całkowita szczelność układu, co ma duże znaczenie zwłaszcza przy wysokim poziomie wód gruntowych.
Ciekawym sposobem doczyszczania ścieków jest zastosowanie filtrów gruntowo-roślinnych. Ich działanie jest podobne do działania filtru piaskowego, lecz rolę filtra spełnia system korzeniowy roślin. Filtr gruntowo-roślinny wykonuje się w formie niecki. Dno i skarpy niecki wyłożono folią z tworzywa sztucznego. Wypełnienie stanowi rodzimy grunt przepuszczalny, torf, słoma, kora, bentonit i opiłki żelaza. Filtr obsadza się wierzbą lub trzciną. Korzenie tych roślin są siedliskiem bakterii, doczyszczających ścieki i udrażniających grunt. Niekiedy, w celu lepszego doczyszczenia, jeśli tylko pozwala na to ukształtowanie terenu konstruuje się kilka filtrów gruntowo-roślinnych usytuowanych względem siebie w sposób kaskadowy.
Filtr gruntowo-roślinny
Niezbędne warunki
Zastosowanie przydomowej oczyszczalni ścieków możliwe jest tylko wtedy, gdy w jej pobliżu znajduje się odbiornik mogący przyjąć ścieki oczyszczone. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych mogą być wody płynące, wody stojące, rowy melioracyjne, grunt lub studnia chłonna. Ten ostatni odbiornik można stosować tylko w podłożach dobrze przepuszczalnych, gdy poziom wody gruntowej występuje co najmniej 1,0 m poniżej dna studni. Konstrukcja studni chłonnej przypomina konstrukcję tradycyjnej studni wykonanej z kręgów betonowych, lecz jej dno wypełnia najmniej 1,0 m warstwa żwiru. Studni chłonnych nie zaleca się stosować w przypadku zrzutu ścieków większego niż 1,0 m3 na dobę.
Jakość ścieków odprowadzanych do różnego rodzaju odbiorników określona jest Rozporządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 5 listopada 1991 roku Dziennik Ustaw nr 116 poz. 503. Należy pamiętać, że odprowadzanie ścieków oczyszczonych do gruntu jest możliwe tylko w przypadku zaopatrywania obiektu w wodę przez centralny układ wodociągowy, ponieważ w przypadku poboru wody ze studni może dojść do jej zanieczyszczenia ściekami odprowadzanymi do gruntu.
Planując odprowadzanie ścieków do gruntu należy najpierw przeprowadzić badania określające budowę i skład gruntów rodzimych, rzeczywistą chłonność gruntu i badanie procentowego udziału poszczególnych frakcji ziaren gleby. Wykonując drenaż rozsączający należy pamiętać, że po około dwudziestu latach jego użytkowania zachodzi potrzeba przełożenia go w inne miejsce. Spowodowane jest to stopniowym zmniejszeniem ilości ścieków, jakie może wchłonąć grunt.
Koszty
Zastosowanie przydomowej oczyszczalni ścieków wiąże się z określonymi nakładami inwestycyjnymi, jakie musi ponieść właściciel posesji. Z tego względu decyzja zastosowania przydomowej oczyszczalni ścieków powinna wiązać się z rachunkiem ekonomicznym przeprowadzonym dla konkretnej lokalizacji. Koszty zastosowania przydomowej oczyszczalni ścieków to przede wszystkim koszty inwestycyjne oraz koszty utrzymania i eksploatacji obiektu. Koszty eksploatacji przydomowej oczyszczalni ścieków są niewielkie i składają się na nie ewentualne koszty energii elektrycznej zużywanej przez oczyszczalnię, koszty wywozu osadów z osadnika gnilnego oraz koszty obsługi technicznej.
Alternatywa
Tam, gdzie nie ma możliwości instalowania systemów oczyszczających, należy odprowadzić ścieki do szczelnego osadnika zwanego popularnie szambem. Zbiorniki te wykonuje się najczęściej z żelbetu, betonowych elementów prefabrykowanych lub tworzyw sztucznych. W wypadku budowy osadnika z kręgów należy uszczelnić połączenia elementów specjalną masą uszczelniającą a w przypadku konstrukcji żelbetowej do mieszanki betonu należy dodać preparat uszczelniający. Dodatkowym uszczelnieniem jest warstwa lepiku asfaltowego stosowana od zewnątrz i warstwa dobrze ubitej gliny Dno osadnika wypełnia się najmniej 15-centymetrową warstwą betonu. Pojemność zbiornika dla domu jednorodzinnego nie powinna być mniejsza niż 10 m3, zatem przy czteroosobowej rodzinie trzeba opróżniać szambo średnio co dwa tygodnie. Opłaty pobierane za wywóz nieczystości płynnych taborem asenizacyjnym nie są małe i wahają się w skali roku w granicach od 2 do 4 tys. złotych, dlatego przydomowe oczyszczalnie ścieków stanowią z pewnością godną polecenia alternatywę dla kanalizacji bezodpływowej wszędzie tam, gdzie jest możliwa ich instalacja.