Gdy jesteśmy już właścicielami działki budowlanej i posiadamy projekt domu wraz z niezbędnymi uzgodnieniami i opiniami możemy złożyć wniosek o pozwolenie na budowę. We wniosku należy podać dane identyfikacyjne inwestora oraz pełnomocnika, jeżeli takowy działa w imieniu inwestora, nazwę i rodzaj zamierzenia budowlanego, rodzaj obiektu lub robót budowlanych oraz adres inwestycji, oznaczenie geodezyjne terenu z numerem arkusza mapy i numerem działki. Do wniosku dołączyć należy dowód, stwierdzający prawo dysponowania nieruchomością do celów budowlanych i decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowaniu terenu, jeśli była ona wymagana. Wniosek o wydanie pozwolenia powinien być złożony w terminie ważności tej decyzji. Do wniosku należy dołączyć cztery egzemplarze projektu budowlanego, opracowanego przez uprawnionego projektanta, zawierający oświadczenie projektanta o sporządzeniu projektu budowlanego zgodnie z obowiązującymi przepisami i zasadami wiedzy technicznej oraz zaświadczenie o przynależności projektanta do właściwej izby branżowej, aktualne na dzień opracowania projektu.
Przypomnijmy, że projekt budowlany powinien zawierać projekt zagospodarowania działki sporządzony na aktualnej mapie z zaznaczeniem granic działki, obrysu istniejących i projektowanych obiektów budowlanych, sieci uzbrojenia terenu, sposobu odprowadzenia ścieków, układu komunikacyjnego i układu zieleni, projekt architektoniczno-budowlany, określający funkcję, formę i konstrukcję obiektu, jego charakterystykę energetyczną i ekologiczną. Stosownie do potrzeb winien również zawierać oświadczenia jednostek organizacyjnych o zapewnieniu dostaw energii, wody, ciepła i gazu, odbioru ścieków, warunków przyłączenia do mediów.
Przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę właściwy organ sprawdza zgodność projektu zagospodarowania działki z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, wymaganiami decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, oraz obowiązującymi przepisami techniczno-budowlanymi, kompletność projektu budowlanego i jego zgodność z wymaganymi uzgodnieniami. Sprawdza także uprawnienia budowlane i zaświadczenie wykonawców projektu o przynależności do izb branżowych. W razie stwierdzenia błędów lub braków w dokumentacji urząd nakłada określony terminowo obowiązek usunięcia wskazanych nieprawidłowości. Jeżeli wskazane nieprawidłowości nie zostaną usunięte w wyznaczonym terminie, urząd wydaje decyzję o odmowie zatwierdzenia projektu i udzielenia pozwolenia na budowę, jeśli jednak dokumentacja jest kompletna i wszystkie wymagania są spełnione, to można się spodziewać, że pozwolenie na budowę zostanie wydane.
Pozwolenie powinno być wydane w ciągu miesiąca, licząc od daty złożenia wniosku, ale w sytuacjach bardziej skomplikowanych termin ten może wydłużyć się do 65 dni. Decyzja pozwolenia na budowę staje się prawomocna, jeśli żadna ze stron nie odwołała się od decyzji w okresie 14 dni od jej doręczenia. W przypadku odwołania, rozpoczęcie budowy jest możliwe dopiero po wydaniu przez organ drugiej instancji orzeczenia podtrzymującego poprzednią decyzję lub po powtórnym rozpatrzeniu sprawy i wydaniu nowej decyzji, po okresie jej uprawomocnienia.
Pozwolenie na budowę jest ważne 2 lata licząc od dnia, w którym decyzja stała się prawomocna i w tym okresie budowa powinna zostać rozpoczęta. Jeśli, budowa nie zostanie w tym czasie rozpoczęta lub zostanie przerwana na dłużej niż dwa lata, to decyzja o pozwoleniu na budowę wygasa. Po wygaśnięciu pozwolenia rozpoczęcie budowy lub jej wznowienie może nastąpić wyłącznie po uzyskaniu nowego pozwolenia.
Polskie prawo budowlane dopuszcza możliwość przeniesienia decyzji o pozwoleniu na budowę na rzecz innej osoby, jeśli wyrazi na to zgodę osoba, której wydano tę decyzję. Sytuacja taka może zaistnieć, gdy kupujemy dom w stanie budowy. Organ, który wydał decyzję o pozwoleniu na budowę, będzie obowiązany do jej przeniesienia, pod warunkiem przyjęcia przez nabywcę wszystkich postanowień zawartych w decyzji oraz wykazania prawa do dysponowania nieruchomością. Zaniedbanie uzyskania przeniesienia pozwolenia na nowego właściciela może skutkować zakwalifikowaniem budowy jako samowoli budowlanej.
Decyzja o pozwoleniu na budowę nie jest wymagana przy budowie obiektów gospodarczych, związanych z produkcją rolną i uzupełniających zabudowę zagrodową w ramach istniejącej działki siedliskowej. Dotyczy to również parterowych budynków gospodarczych o powierzchni zabudowy do 35m2 przy rozpiętości konstrukcji nie większej niż 4,80m, tymczasowych obiektów budowlanych nie połączonych na stałe z gruntem, altan i obiektów gospodarczych na działkach pracowniczych ogrodów działkowych o powierzchni zabudowy do 25 m2 w miastach i 35 m2 poza granicami miast.
Pozwolenie na budowę nie jest także wymagane przy remoncie istniejących obiektów budowlanych, jeżeli remont ten nie obejmuje zmiany lub wymiany elementów konstrukcyjnych oraz nie wpływa na zmianę wyglądu, zakłócającego charakter zabudowy lokalnej. Wyjątek stanowią remonty instalacji gazowych i remonty obiektów zabytkowych, na które trzeba uzyskać zezwolenie. Remonty, na które nie jest wymagane pozwolenie na budowę, podlegają jednak zgłoszeniu do właściwego organu administracji terenowej. Dotyczy to również budowy ogrodzeń od strony dróg, ulic i innych miejsc publicznych oraz każdego innego o wysokości powyżej 2,20m. W zgłoszeniu należy określić rodzaj, zakres i sposób wykonywania robót oraz termin ich rozpoczęcia a także odpowiednie rysunki. Do zgłoszenia należy dołączyć dowód stwierdzający prawo do dysponowania nieruchomością.
W przypadku obiektów zabytkowych i obiektów usytuowanych na terenie objętym ochroną konserwatorską oraz w przypadku, gdy zamierzona realizacja może spowodować zagrożenie bezpieczeństwa ludzi i mienia, pogorszenia warunków zdrowotno-sanitarnych, lub wprowadzenie uciążliwych dla sąsiedztwa czynników, właściwy organ może nałożyć obowiązek uzyskania pozwolenia na wykonanie określonego obiektu lub robót budowlanych, które w zwykłych warunkach są objęte tylko obowiązkiem zgłoszenia.
Zgłoszenia wymagają także prace rozbiórkowe obiektów budowlanych, nie będących obiektami zabytkowymi, o wysokości poniżej 8m, jeśli na ich budowę nie było wymagane pozwolenie na budowę. Jeśli jednak rozbiórka obiektu narusza w jakikolwiek sposób ustalenia planu zagospodarowania przestrzennego lub istnieje konieczność zachowania specjalnych warunków, uzależniających prowadzenie robót budowlanych, to uzyskanie pozwolenia na budowę również jest wymagane.
Pozwolenie na budowę wymagane jest także w przypadku, prac budowlano-remontowych czy adaptacyjnych, jeśli w ich wyniku następuje zmiana funkcji użytkowych, zmiana elewacji lub elementów konstrukcyjnych obiektu. Pozwolenie na budowę należy również uzyskać budując garaż związany z gruntem.
Na zakończenie należy przypomnieć, że obiekty budowlane wymagające pozwolenia na budowę wymagają geodezyjnego wytyczenia w terenie, a po wybudowaniu podlegają geodezyjnej inwentaryzacji powykonawczej.