W okresie wzmożonego zapotrzebowania na lokale mieszkalne dla wielu mniej zasobnych rodzin, których nie stać na budowę własnego domu, adaptacja poddasza na cele mieszkalne stała się jedynym środkiem pozwalającym na realizację marzeń o wyjątkowym mieszkaniu, urządzonym według własnych pomysłów i gustów przy stosunkowo niewielkich nakładach finansowych. Chociaż adaptacja poddasza na cele mieszkalne posiada liczne zalety, to jednak przed podjęciem decyzji o rozpoczęciu prac remontowych należy przeprowadzić wnikliwą analizę zysków, wynikających z uzyskania planowanej powierzchni mieszkalnej w stosunku do przewidywanych kosztów. Stosowane obecnie technologie pozwalają co prawda w wielu przypadkach na przekształcenie poddasza w pełnowartościową, powierzchnię mieszkalną, jednak należy mieć świadomość, że każda taka zmiana to poważne przedsięwzięcie budowlane zarówno pod względem projektowym, organizacyjnym jak i finansowym.
Podstawowym czynnikiem decydującym o możliwości podjęcia prac adaptacyjnych są przepisy budowlane dotyczące wysokości pomieszczeń mieszkalnych. Wynosi ona średnio 2,5 m z wyjątkiem części pod skosami dla pomieszczeń przeznaczonych na pobyt stały i 1,9 metra dla pomieszczeń przeznaczonych na pobyt czasowy do 4 godzin na dobę. Natomiast w ciągach komunikacyjnych minimalna wysokość pod elementami konstrukcyjnymi nie może być mniejsza niż 2 m. O możliwościach adaptacji poddasza decyduje zatem układ konstrukcyjny więźby dachowej. Usytuowanie jętek lub kleszczy na niższych wysokościach nad podłogą może w poważnym stopniu ograniczyć wielkość powierzchni mieszkalnych, tym bardziej, że trzeba jeszcze uwzględnić grubość przewidywanych warstw podłogowych. Reasumując adaptacja powierzchni użytkowej poddasza i aranżacja wnętrz stanowi z pewnością duże wyzwanie zarówno dla specjalistów jak i inwestorów.
Jeśli z punktu widzenia przepisów budowlanych poddasze spełnia odpowiednie wymagania, można podjąć starania o uzyskanie odpowiednich zezwoleń na prace adaptacyjne. Przede wszystkim należy uzyskać zgodę na przeprowadzenie adaptacji od lokatorów zamieszkałych w budynku. Jeśli budynek podlega pod zarząd miasta lub gminy, wówczas konieczne jest spisanie odpowiedniej umowy z administratorem budynku na udostępnienie pomieszczeń strychowych do adaptacji. W przypadku, gdy budynek jest objęty ochroną konserwatorską albo jest wpisany do rejestru zabytków, pozwolenie na przeprowadzenie prac adaptacyjnych wymaga uzgodnienia z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Kolejnym krokiem jest wystąpienie do odpowiedniego urzędu rejonowego (np. do rejonowego wydziału architektury) o wydanie warunków zabudowy. W oparciu o te warunki należy wykonać stosowną dokumentację techniczną, która zwykle wymaga szeregu uzgodnień. Dopiero po uzyskaniu odpowiedniego zezwolenia można przystąpić do adaptacji poddasza, zgodnie z zatwierdzoną dokumentacją projektową. Trzeba pamiętać, że adaptacja poddasza na cele mieszkalne wymaga na ogół nadzoru budowlanego. Po wykonaniu prac adaptacyjnych należy zgłosić zaadaptowane mieszkanie do odbioru, uzyskać pozwolenie na użytkowanie lokalu i dokonać odpowiednich korekt w aktach notarialnych i w księgach wieczystych, zależnie od stanu własności obiektu. W przypadku, gdy budynek nie jest własnością inwestora przed zasiedleniem mieszkania należy spisać umowę najmu z lokalnym administratorem.
Podczas prac adaptacyjnych dużą rolę odgrywa rodzaj dachu. Najmniej kłopotliwe do adaptacji jest poddasze przykryte dachem dwuspadowym, aczkolwiek również przy innych rodzajach dachów można uzyskać ciekawe, choć nieco trudniejsze w realizacji formy zagospodarowania. Chociaż pomysłów na zabudowę poddasza może być wiele to jednak obecnie dominuje technologia suchej zabudowy z użyciem ognioodpornych płyt gipsowo-kartonowych o grubości od 12,5 do 20 mm. Pełnią one rolę materiału osłonowego mocowanego za pomocą systemowych wieszaków i profili stalowych.
Pomieszczenia na poddaszu powinny być dobrze odizolowane termicznie od powierzchni dachu. Jako izolację cieplną stosuje się wełnę mineralną, układaną w dwóch warstwach, o grubości całkowitej nie mniejszej niż 20 cm. Izolacja z wełny mineralnej gwarantuje właściwą odporność ogniową i daje gwarancję utrzymania stałej temperatury przy zmiennych, zewnętrznych warunkach atmosferycznych. Wełna mineralna jest także dobrym izolatorem akustycznym. Dachy skośne ociepla się najczęściej płytami i matami z wełny mineralnej, rzadziej luźną wełną w postaci granulatu. Płyty z wełny mineralnej przeznaczone do izolacji dachów skośnych produkowane są najczęściej w wymiarach 1000x500/600 mm. Zależnie od rozstawu krokwi można dopasować wyrób do odpowiedniej szerokości pamiętając, aby szerokość przyciętej płyty była o 2-3 cm większa niż szerokość rozstawu między krokwiami. Naturalna sprężystość płyty spowoduje, że po zamontowaniu jej między krokwiami będzie ona bardzo dokładnie przylegała bokami do belek. Obecnie często używanym materiałem termoizolacyjnym jest wełna szklana dostarczana do składów budowlanych w rolkach w stanie skomprymowanym. Po rozpakowaniu materiał rozpręża się osiągając wymaganą grubość. Oferowana jest także wełna szklana z przyklejoną jednostronnie folią aluminiową, spełniającą rolę folii paroizolacyjnej. Z wełny przycina się pasy dłuższe o 1,5-2 cm od odstępu między krokwiami, co powoduje, że wełna zakleszcza się pomiędzy belkami. Stanowi to gwarancję dokładnego wypełnienia przestrzeni miedzy krokwiami. W razie kłopotów z samoistnym utrzymywaniem się wełny umieszczonej pomiędzy belkami, można podtrzymać ją sznurkiem przyczepionym do belek więźby. Montaż wełny wykonuje się od dołu w kierunku kalenicy.
Dobrym rozwiązaniem jest ułożenie wełny mineralnej w dwóch warstwach, o grubości całkowitej nie mniejszej niż 20 cm. Układ dwuwarstwowy skutecznie likwiduje ewentualne mostki termiczne i zwiększa izolacyjność akustyczną pomieszczeń a także stanowi dodatkowe zabezpieczenie przeciwpożarowe dla drewnianych elementów więźby dachowej. Trzeba pamiętać, że wymagana izolacyjność termiczna i akustyczna pomieszczeń zależy od właściwego ułożenia wełny mineralnej i zabezpieczenia jej przed wilgocią. Zabezpieczeniem tym jest folia paroizolacyjna umieszczana pomiędzy warstwą ocieplenia a płytą gipsowo-kartonową. Folia musi być ułożona dokładnie, bez szpar i zamocowana za pomocą dwustronnej taśmy klejącej do stalowych profili nośnych płyt gipsowo-kartonowych.
Osobnym zagadnieniem jest odpowiednie doświetlenie pomieszczeń poddasza. Dostęp światła dziennego uzyskuje się najczęściej dzięki zastosowaniu okien połaciowych. Rozwiązanie to jest najprostsze, ponieważ nie wymaga zmian w konstrukcji dachu, posiada jednak wiele mankamentów, które opisano w artykule dotyczącym zastosowania okien połaciowych. Trzeba przy tym pamiętać, że zbyt duże przeszklenie powierzchni dachu może prowadzić do przegrzewania pomieszczeń w lecie i dużych strat ciepła w zimie. Tam gdzie jest to możliwe lepiej doświetlić pomieszczenia przy pomocy klasycznych okien pionowych, często jednak wymaga to wbudowania dodatkowych lukarn, podwyższenia ścianek kolankowych, lub nawet zmian kąta nachylenia dachu.
Do adaptacji poddasza na cele mieszkalne konieczne jest nie tylko wykonanie dobrego projektu architektonicznego i konstrukcyjnego, lecz także dobrego projektu instalacyjnego. Adaptacja poddasza do celów mieszkalnych wymaga bowiem wykonania szeregu prac instalacyjnych w tym montażu instalacji grzewczej, wodno-kanalizacyjnej, wentylacyjnej i elektrycznej. Zakres tych prac zależy w dużym stopniu od rozmieszczenia pionów grzewczych i wodnych- kanalizacyjnych w budynku. Wszystkie prace instalacyjne muszą być prowadzone zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami, stąd adaptacja strychu na cele mieszkalne wymaga uzyskania pozwolenia na zmianę sposobu użytkowania pomieszczeń.
Modernizacja instalacji elektrycznej jest uwarunkowana odpowiednią mocą przyłączeniową i rezerwą w tablicy rozdzielczej i musi zostać wykonana zgodnie z projektem wykonanym przez uprawnionego elektryka. Problem może zaistnieć w przypadku, gdy istniejąca w budynku instalacja elektryczna jest wykonana z aluminium. Takiej instalacji nie można połączyć z obecnie obowiązującą instalacją miedzianą i jedynym rozwiązaniem problemu jest wymiana całej instalacji na miedzianą. Podobnie należy postąpić wówczas, gdy istniejąca instalacja jest dwuprzewodowa i nie posiada przewodu neutralno-ochronnego. Brak w instalacji urządzeń ochronnych różnicowoprądowych, wyłączników nadmairoprądowych i przeciwpożarowych wyklucza rozbudowę instalacji. Należy też pamiętać, że w pomieszczeniach, w których istnieją konstrukcyjne elementy drewniane, przewody elektryczne trzeba prowadzić w rurach ochronnych.
Wszystkie pomieszczenia adaptowanego poddasza muszą być wentylowane. W przypadku zastosowania wentylacji grawitacyjnej każde pomieszczenie musi posiadać własny pion wentylacyjny, przy czym pole przekroju przewodu wentylacyjnego nie może być mniejsze niż 0,016m2 a przewód okrągły musi mieć średnicę co najmniej 0,11m. Drugim wymogiem dotyczącym wentylacji grawitacyjnej jest, aby odległość między górną krawędzią wlotu otworu wentylacyjnego a dolną krawędzią wylotu komina nie była mniejsza niż 2m. Ponieważ szczególnie drugi z cytowanych warunków w przypadku pomieszczeń poddasza jest trudny do spełnienia, można zastosować wentylację mechaniczną. Najprostszym rozwiązaniem jest wentylacja nawiewno–wywiewna, w której świeże powietrze jest nawiewane przez wentylatory kanałowe a powietrze zużyte odprowadzane jest na zewnątrz przez kratki wyciągowe. Znacznie lepszym jednak rozwiązaniem jest mechaniczny system wentylacji z odzyskiem ciepła.
Ogrzewanie pomieszczeń na poddaszu może być rozwiązane w rozmaity sposób. Jednym z możliwych wersji jest centralne ogrzewanie podłączone do istniejącej instalacji grzewczej, jeśli istnieją ku temu sprzyjające warunki techniczne. Decyzja o zamontowaniu niezależnego kotła gazowego wiąże się z możliwością spełnienia warunków technicznych doprowadzenia gazu oraz zapewnienia odpowiedniej wentylacji i możliwości odprowadzenia spalin. W przypadku zastosowania ogrzewania elektrycznego, muszą być spełnione odpowiednie warunki dotyczące instalacji elektrycznej i posiadania odpowiedniej mocy przyłączeniowej.
Wykonanie odpowiedniej modernizacji instalacji wodnej jest możliwe tylko wówczas, gdy istnieje pewność, że ciśnienie na przyłączu będzie wystarczające, by zapewnić dopływ wody do wszystkich punktów czerpalnych. Jeśli ciśnienie nie jest wystarczające, wówczas należy wystąpić do przedsiębiorstwa dostarczającego wodę o wydanie odpowiednich warunków technicznych. Instalację wodną można wykonać z polibutylenu, materiału elastycznego, odpornego na zmiany temperatury. Przewody wodno-kanalizacyjne i grzewcze przechodząc przez przegrody powinny być prowadzone w przepustach z rur stalowych lub PVC. Średnica przepustów powinna być o 2 - 4 cm większa od średnicy rury instalacyjnej. Instalację kanalizacyjną najlepiej wykonać z „cichego” polietylenu. Widoczne elementy rur kanalizacyjnych można obudować płytami gipsowo-kartonowymi.